Site pictogram Frank Norbert Rieter

Recapitulatie na het debacle

Vlak voor het weekend werd bekend dat de Harland Awards Boekprijs 2017 niet uitgereikt zou worden. Het bestuur van de stichting en de jury publiceerden een verklaring. Eén bestuurslid stapte op uit onvrede over de gang van zaken. De genomineerde auteurs en hun uitgevers besloten om niet te komen naar de Dag van het fantastische boek. Er werd over geblogd en heel erg veel over op facebook geschreven. Op de Dag van het Fantastische Boek werd een ronde-tafel-gesprek gehouden waaraan Auke Hulst, Thomas Olde Heuvelt, Tom Kruijsen en Sarah de Waard deelnamen.

Uit al het leesvoer en wat er bij het ronde-tafel-gesprek is gezegd distilleer ik (vooral voor mezelf) de volgende samenvatting. Ik doe dat omdat uit alles blijkt dat er niet één issue is om het over te hebben, en dat de discussies en gesprekken die daarover gevoerd moeten worden, los van elkaar zouden moeten staan.

Wat zijn de kwesties;

  1. De organisatie. Vele vragen zijn gesteld. De meeste zijn wel kort door individuele betrokkenen beantwoord, maar vaak ook erg snel ‘afgedaan’. Uiteindelijk is er ook aanhoudende vraag naar een gedegen evaluatie en antwoord van/door/met /over het bestuur van de stichting. Ik denk dat daarbij dit de belangrijkste kwesties zijn;
    1. Autopsie op dit jaar: hoe heeft dit kunnen gebeuren? En dan wordt niet gevraagd om een reconstructie van communicatie en besluiten, of een verwijzing naar reglementen, maar vooral het in kaart brengen van alle belangen, belanghebbenden, bloedgroepen, stammenstrijden en invloedsferen.
    2. Autopsie op afgelopen jaren: meerdere mensen merken op dat het niet de eerste keer is dat er kritiek is op de gang van zaken, dat er al eerder bestuursleden uit onvrede zijn opgestapt. De feedback is: er wordt te weinig geluisterd, geëvalueerd en geleerd van eerdere fouten. Het vertrouwen is bij een deel van de achterban laag. Wellicht kan dit worden hersteld met openheid van zaken, zelfreflectie en goede communicatie over de ontwikkelingen van de afgelopen jaren.
    3. Reglementen en rollen. Een goed reglement voorziet ook in onvoorspelbare situaties. Helaas hebben reglementen te kort geschoten. Sommige mensen verwijzen naar ‘de regels’, anderen vooral naar ‘usance’, ‘verantwoordelijkheden’ en ‘bedoelingen’. Hier ontstaat een spanningsveld waar geen oplossing bevredigend is. Wat kunnen we hiervan leren?
    4. Hoe nu verder?
  2. De inhoud. Dit is niet één ding.
    1. Wat verstaan we onder ‘kwaliteit’? De opmerkingen van de jury zijn door een deel van de achterban verstaan als dat de shortlist onvoldoende literair zou zijn. De jury, bij monde van Auke Hulst, bestrijdt dat. Het gaat niet om wel of niet ‘literair’. Het gaat om het ontbreken van basistechniek en kwaliteiten die je van ieder boek mag verwachten. De dialoog over wat er dan precies wordt verstaan onder kwaliteit is daarmee niet teneinde. Er zijn ongetwijfeld kwaliteitseisen die je aan ieder boek wil stellen, maar ook verwachting die je bij een literaire roman onmisbaar acht, en bij genreliteratuur niet of minder koestert. Deze vermeende ‘stammenstrijd’ tussen ‘pulp’ en ‘literatuur’ bestaat denk ik ongeveer honderd jaar. Ik heb niet de illusie dat er een finaal antwoord komt, maar wel dat de dialoog de kwaliteit van boeken kan verbeteren en award-debacles kan voorkomen.
    2. Wie kan er oordelen? Hoe ziet het veld eruit? De Harland Awards Boekprijs is een juryprijs. De jury bestaat uit deskundigen uit ‘het vak’ en ‘de peergroup’, maar zijn in de dialoog van de afgelopen dagen ook afgeschilderd als relatieve buitenstaanders. Je kunt het niet over de kwaliteit van de boeken in het veld hebben zonder het ook te hebben over kennis en kwaliteiten van de mensen in dat veld, en over de afbakening van dat veld. Dat is een lastig gesprek, want het wordt snel persoonlijk. Schrijvers hebben grote maar kwetsbare ego’s. Toch moet dat gesprek gevoerd worden, als we niet lijdzaam willen vervlakken, met de neoliberale machinaties in onze maatschappij mee. Het gevaar is een geforceerde tweedeling tussen ‘onbekwamen’ en ‘bekwamen’. Immers: onbekwamen kunnen niet vaststellen wat kwaliteit is en dan zullen de bekwamen uitleggen wat wèl goed is. Dat gaat niet zomaar werken in een landschap waar de vraag wat kwaliteit is vaak gerelativeerd wordt, talent en kwaliteit soms lang ongezien blijft en succes en zichtbaarheid geen garantie voor kwaliteit is. Ik weet alleen dat dit gesprek gevoerd zou moeten worden, maar hoe, geen idee.
    3. Poortwachters en verdienmodellen. Wat in de gesprekken over kwaliteit steeds weer vervuilt is de inrichting van het boekenlandschap in Nederland. Uitgeverijen hebben van oudsher de rol van poortwachter; bewaker van kwaliteit. Uitgevers ontdekken ruwe diamanten en redacteurs zorgen voor een gepolijst eindresultaat. De werkelijkheid ziet er helaas anders uit. Commerciële belangen wegen zwaar. Kwaliteit waarborgt geen verkoop. Self publishing en print on demand bieden veel mogelijkheden. Ook uitgeverijen en ervaren en bekende auteurs maken daar gebruik van. Met als gevolg dat je als organisatie van een Boekprijs er niet zomaar vanuit kan gaan dat alles wat gepubliceerd wordt voldoende kwaliteit heeft (door de vermeende poortwachter-rol is goedgekeurd), maar je kunt er ook niet vanuit gaan dat je maar beter alles kunt uitsluiten dat self-published of zelf gefinancierd is. Feitelijk heeft de jury in dit veld gaandeweg de rol van ‘culturele poortwachter’ van de uitgeverijen overgenomen. En dat wordt nu zichtbaar. Hoe dat veld in elkaar zit, daar moet over gesproken worden anders wordt het gesprek over wat kwaliteit is steeds weer vervuild.

Er is vast nog meer. Er zijn ongetwijfeld veel subvragen en nuances. De vraag is vooral hoe en door wie deze gesprekken gevoerd gaan worden. Persoonlijk vind ik facebook er een heel slecht medium voor. Blogs hebben veel waarde voor de zichtbaarheid en vastlegging, maar zijn op zichzelf onvoldoende. Je moet elkaar ook spreken en in de ogen kijken. Het genoemde ronde tafel gesprek was een begin, een verkenning. Hopelijk volgen er meer initiatieven en gelegenheden. Hopelijk geef de stichting actief richting aan het debat en laten ze niet alleen de jury het inhoudelijke gesprek voeren.

Maar voor nu genoeg; mijn doel was om voor mezelf en voor de belangstellende meelezer een recapitulatie te geven van het debat. En daar laat ik het voor nu even bij.

 

Bronnen:

https://www.harlandawards.eu/verklaring-harland-awards-boekprijs-2017/

http://totem.tomkruijsen.nl/2018/04/12/harland-awards-boekprijs.html

https://writingpeterkaptein.wordpress.com/2016/09/04/de-harland-award-2017/

https://schlimazlnik.livejournal.com/462103.html

https://www.facebook.com/joris.vanleeuwen.18/posts/10156785508340931

 

Mobiele versie afsluiten