Als je schildert vang je wat je ziet op doek. In die handeling gaat het uiteindelijk om het vangen van het licht. Schrijven is evenzeer voor een belangrijk deel waarnemen. Bij zowel schilderen als schrijven is de waarneming subjectief. Kunst ontstaat doordat de hand van de meester de suggestie wekt van een gevoel of een verhaal. En op die manier klinkt in een prozawerk de stem van de auteur door en geeft hij leven aan wat is waargenomen en vastgelegd.
Ik dacht dat schrijven nog een dimensie meer had dan de schilderkunst, omdat je bij schrijven een tijdverloop en een ontwikkeling kunt vatten. En dan kan je ook nog gedachten weergeven en van perspectief wisselen. Dat kan wel waar zijn, maar de schilderkunst heeft zijn eigen extra dimensie. Meer dan enige andere kunstvorm vat zij ook de afwezigheid van licht in haar werk. Je kunt duisternis schilderen. Zij weet licht in al haar pracht te vatten omdat je ook zo goed kunt zien tot waar het licht niet doordringt.
Kun je schrijven in clair-obscur? Met woorden vatten wat niet wordt waargenomen: natuurlijk kun je het omschrijven. Er naar verwijzen. Het vergelijken. Benoemen. Maar het is altijd indirect. Soms droom ik ervan om te schijven met een penseel. Rechtstreeks, visueel, woorden uit zwarte verf trekken.
Zal die droom ooit uitkomen ?
Een paar jaar geleden was ik een uitgenodigd voor een etentje bij een bevriende beeldend kunstenares. Natuurlijk ging de gang naar de dis via haar atelier. Zij had zojuist een beeld voltooid, in klei, nog ongebakken. Ze vroeg me, beter gezegd ze daagde me uit, om iets over háár beeld te vertellen. “Wat zie je ? Beschrijf wat bij het aanschouwen zomaar in je opkomt.” Dat was de vraag, de opdracht, de uitdaging.
Nu ben ik wel liefhebber van beeldende kunst maar geen kunstliefhebber en al zeker geen kunstcriticus, en ik achtte mezelf niet in staat tot een onverwachte kunstbeschouwing. Wel had ik ooit met een zelfgeschreven voordracht een schilderijententoonstelling van een andere kunstenares-vriendin mogen openen.
Ik nam de uitdaging aan en ik werd als geslaagd beoordeeld. Het etentje was heel gezellig.
Deze gebeurtenis kwam in me op toen ik je stukje las. Ik begrijp precies wat je bedoelt. Vooral bij tweedimensionele kunst zie je heel soms in één oogopslag iets wat een onvergetelijke indruk kan maken. Je ogen zijn niet meer dan de lens. Het beeld blijft op het netvlies hangen, zo zegt men dan. Het beeld dat het oog van een schilderij ziet wordt echter in heel zijn treffend wezen niet op je netvlies maar onmiddellijk in je hersens opgeslagen, in het hoekje van de onvergetelijkheden. Het blijft eindeloos reproduceerbaar, vermoedelijke zelfs ( ik weet het niet zeker) soms zelfs bij dementie. Voor specifieke geluiden en geuren geldt iets soortgelijks, maar dat is enkele gradaties moeilijker.
Kan een schrijver een dergelijke sensatie van beeld, geluid of geur ook oproepen ? Zeker, maar het zal altijd een trager verloop hebben. Er is opbouw nodig en de juiste mindsetting. Terwijl een beeld in megabits per seconde kan worden opgeroepen, zal die oproeping bij een geschreven tekst slechts met de snelheid van een paard kunnen gaan. Aldus zou, denk ik, Rainer Maria Rilke het hebben gezegd, want dat is volgens hem de maximale snelheid van de menselijke geest.
Je droom hoeft dus niet een droom te blijven. Schijven is een ander medium dan schilderen. Maar het door woorden langzaam opgebouwde beeld kan evenzeer in het geheugenhoekje van de onvergetelijke herinneringen terecht komen als het mooiste clair-obscur.